इराण-इस्रायल युद्धात अमेरिकेची एन्ट्री : इराणचे अण्वस्त्र प्रकल्पांवर हवाई हल्ले
इराण आणि इस्रायल यांच्यातील तणाव गेल्या अनेक वर्षांपासून आहे. इस्रायल इराणच्या अण्वस्त्र कार्यक्रमाला आपल्या सुरक्षेसाठी धोका मानतो. गेल्या काही आठवड्यांपासून दोन्ही देशांमध्ये मिसाइल आणि ड्रोन हल्ल्यांची देवाणघेवाण सुरू होती. इराणने इस्रायलवर बलिस्टिक मिसाइल हल्ले केले, ज्यामुळे इस्रायलमधील तेल अवीव, हायफा आणि जेरुसलेमसारख्या शहरांना लक्ष्य करण्यात आले. यामुळे इस्रायलच्या ‘आयर्न डोम’ हवाई संरक्षण यंत्रणेच्या मर्यादाही समोर आल्या.
इस्रायलने अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्याकडे युद्धात सहभागी होण्याची आणि इराणवर हल्ला करण्याची विनंती केली होती. दोन दिवसांपूर्वी ट्रम्प यांनी सांगितले होते की, ते याबाबत दोन आठवड्यांत निर्णय घेतील. मात्र, आता अचानक अमेरिकेने इराणच्या फोर्डो, नतांझ आणि इस्फहान या तीन अण्वस्त्र प्रकल्पांवर हवाई हल्ले केल्याच्या बातम्या समोर येत आहेत.
अमेरिकेने शनिवारी रात्री इराणवर हल्ले केल्यानंतर ट्रम्प यांनी राष्ट्राला संबोधित करताना सांगितले, “आमच्या सैन्याने फोर्डो, नतांझ आणि इस्फहान येथील इराणचे अण्वस्त्र प्रकल्प पूर्णपणे उद्ध्वस्त केले आहेत. ही कारवाई शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी होती. इराणने आता शांततेचा मार्ग स्वीकारावा, अन्यथा त्यांना अधिक गंभीर परिणामांना सामोरे जावे लागेल.”
ट्रम्प यांनी अमेरिकन सैन्याच्या अचूकतेचे कौतुक केले आणि म्हणाले, “जगातील कोणतेही सैन्य अशी कारवाई करू शकत नाही.” त्यांनी इराणला शांततेची संधी देण्याचे आवाहन केले, पण त्याचवेळी पुन्हा हल्ल्याचा इशाराही दिला.
इस्रायलचे पंतप्रधान बेंजामिन नेतन्याहू यांनी अमेरिकेच्या या कारवाईचे जोरदार स्वागत केले. त्यांनी म्हटले, “राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांनी इराणच्या अण्वस्त्र प्रकल्पांवर हल्ला करून इतिहास बदलला आहे. अमेरिका आणि इस्रायलने एकत्र मिळून हा धोका संपवला. ट्रम्प हे इस्रायलचे खरे मित्र आहेत.”
नेतन्याहू यांनी हिब्रू भाषेत दिलेल्या व्हिडीओ निवेदनात सांगितले, “इस्रायलच्या संरक्षण दलांनी (IDF) सुरू केलेले काम अमेरिकेने पूर्ण केले. इराणच्या अण्वस्त्र महत्वाकांक्षांना आळा घालण्यात आम्ही यशस्वी झालो.”
इराणने अमेरिकेच्या हल्ल्याला तीव्र प्रत्युत्तर दिले आहे. इराणचे सर्वोच्च नेते अयातुल्ला खामेनी यांनी म्हटले, “अमेरिकेने युद्धाची सुरुवात केली आहे, पण त्याचा शेवट आम्ही करू. प्रत्येक अमेरिकन जवान आता आमचे लक्ष्य असेल.”
इराणचे परराष्ट्रमंत्री अब्बास अराघची यांनी संयुक्त राष्ट्रांच्या चार्टरचे उल्लंघन झाल्याचा आरोप केला. त्यांनी सांगितले, “इराणला आपल्या संप्रभुता आणि हितांचे रक्षण करण्याचा पूर्ण अधिकार आहे. आम्ही या आक्रमणाला योग्य प्रत्युत्तर देऊ.”
इराणने या हल्ल्याला प्रत्युत्तर म्हणून इस्रायल आणि अमेरिकन हितसंबंधांवर मिसाइल हल्ले तीव्र केल्याची माहिती आहे. इराणने ‘सजील’ बलिस्टिक मिसाइलसह अनेक क्षेपणास्त्रे डागली, ज्यांनी इस्रायलमधील काही ठिकाणांना लक्ष्य केले. तसेच, इराणच्या सरकारी माध्यमांनी दावा केला की, “लवकरच एक आश्चर्यकारक कारवाई होईल, जी जग कधीच विसरणार नाही.”
जगभरातील देशांनी या घटनेवर संमिश्र प्रतिक्रिया दिल्या आहेत:
- संयुक्त राष्ट्र: सरचिटणीस अँटोनियो गुटेरेस यांनी अमेरिकेच्या हल्ल्यावर चिंता व्यक्त केली. त्यांनी एक्सवर पोस्ट करत सांगितले की, सर्व पक्षांनी संयम बाळगावा आणि शांततेच्या मार्गावर यावे.
- रशिया आणि चीन: रशियाने इस्रायलच्या हल्ल्याची निंदा केली, पण प्रत्यक्ष समर्थन टाळले. रशिया स्वतः युक्रेन युद्धात व्यस्त आहे. चीननेही व्यापारी हितसंबंध जपण्यासाठी तटस्थ भूमिका घेतली.
- तुर्की: राष्ट्राध्यक्ष रेसेप तय्यिप एर्दोगन यांनी इस्रायलच्या आक्रमकतेवर टीका केली आणि इराणला आपल्या संरक्षणाचा अधिकार असल्याचे म्हटले.
- युरोपीय देश: ब्रिटन, फ्रान्स आणि जर्मनी यांनी इस्रायलच्या संरक्षणाच्या अधिकाराचे समर्थन केले, पण युद्धविरामासाठी वाटाघाटींचा आग्रह धरला.
- खाडी देश: सौदी अरेबिया, कतार आणि ओमान यांनी तटस्थ भूमिका घेतली, पण इराणने या देशांना इस्रायलवर दबाव टाकण्याची विनंती केली आहे.
अमेरिकेतील राजकीय नेत्यांमध्ये या हल्ल्यावरून मतभेद दिसत आहेत:
- रिपब्लिकन पक्ष: ट्रम्प यांच्या समर्थकांनी या कारवाईचे स्वागत केले आहे. परराष्ट्रमंत्री मार्को रुबियो आणि उपराष्ट्राध्यक्ष जे. डी. व्हान्स यांनी ट्रम्प यांच्या धाडसी निर्णयाचे कौतुक केले. मात्र, काही रिपब्लिकन नेते, जसे की स्टीव्ह बॅनन, यांनी मध्यपूर्वेतील नव्या युद्धाला विरोध दर्शवला.
- डेमोक्रॅटिक पक्ष: डेमोक्रॅट्सनी ट्रम्प यांनी काँग्रेसची परवानगी न घेता हल्ला केल्यावर टीका केली. सिनेटर्सनी म्हटले, “युद्धाची घोषणा करण्याचा अधिकार काँग्रेसकडे आहे. ट्रम्प यांनी घटनेचे उल्लंघन केले आहे.”
- स्वतंत्र नेते: काही स्वतंत्र नेत्यांनी युद्ध टाळण्यासाठी कूटनीतीचा मार्ग स्वीकारण्याची मागणी केली आहे.
अमेरिकेच्या या हल्ल्यांचे मध्यपूर्व आणि जागतिक स्तरावर गंभीर परिणाम होऊ शकतात:
1. मध्यपूर्वेत तणाव वाढ: इराणने प्रत्युत्तर म्हणून अमेरिकन तळ किंवा इस्रायलवर हल्ले तीव्र केल्यास युद्ध अधिक व्यापक होऊ शकते.
2. अण्वस्त्र धोका: इराणचा अण्वस्त्र कार्यक्रम खरोखरच उद्ध्वस्त झाला असेल, तर हा इस्रायलसाठी मोठा विजय आहे. पण इराणने गुप्तपणे इतर ठिकाणी हा कार्यक्रम सुरू ठेवला असल्यास धोका कायम राहील.
3. आर्थिक परिणाम: तेलाच्या किमतीत वाढ होऊ शकते, कारण इराण आणि खाडी क्षेत्रातील अस्थिरता जागतिक पुरवठ्यावर परिणाम करेल.
4. आंतरराष्ट्रीय संबंध: रशिया आणि चीनसारखे देश इराणला अप्रत्यक्ष समर्थन देऊ शकतात, ज्यामुळे अमेरिका आणि त्याच्या मित्रदेशांशी तणाव वाढेल.
जगभरात या हल्ल्यावर चिंता व्यक्त होत आहे. संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेने तातडीची बैठक बोलावली, पण ठोस निर्णय झाला नाही. सामान्य नागरिक आणि विश्लेषक युद्धविरामाची मागणी करत आहेत. सोशल मीडियावर, विशेषतः एक्सवर, काहींनी ट्रम्प यांच्या कारवाईचे समर्थन केले, तर काहींनी याला “अनावश्यक युद्धाची सुरुवात” म्हटले आहे.
इराण-इस्रायल युद्धात अमेरिकेच्या सहभागाने परिस्थिती अधिक गुंतागुंतीची झाली आहे. ट्रम्प यांच्या धाडसी निर्णयाने इस्रायलला तात्पुरता दिलासा मिळाला असला, तरी इराणच्या प्रत्युत्तरामुळे युद्ध अधिक तीव्र होण्याची शक्यता आहे. जगभरातील देश आणि नेते युद्ध टाळण्यासाठी कूटनीतीचा मार्ग स्वीकारण्याची मागणी करत आहेत. या घटनेचे पुढील परिणाम काय होतील, हे इराणच्या पुढील कारवाईवर आणि आंतरराष्ट्रीय समुदायाच्या प्रतिसादावर अवलंबून आहे.
या संकटात शांतता प्रस्थापित होणे हीच सर्वांची अपेक्षा आहे, पण सध्याच्या घडीला मध्यपूर्वेतील तणाव कमी होण्याची चिन्हे दिसत नाहीत.
