ट्रम्पचा 'युद्धविराम' फार्स: शांततेच्या नावाखाली इस्रायलला मोकळीक
अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी त्यांच्या ‘ट्रुथ सोशल’ या सोशल मीडिया व्यासपीठावर इराण आणि इस्रायल यांच्यातील युद्धविरामाची घोषणा केली आहे. या घोषणेनुसार, इराण आणि इस्रायल यांच्यात सहा तासांत युद्धविराम सुरू होईल, प्रथम इराणने हल्ले थांबवावे आणि त्यानंतर 12 तासांनी इस्रायलने हल्ले थांबवावेत. 24 तासांनंतर हे युद्ध अधिकृतपणे संपलेले मानले जाईल. ट्रम्प यांनी या युद्धविरामाला एक ऐतिहासिक क्षण म्हणून संबोधले आणि दोन्ही देशांचे धैर्य, सहनशक्ती आणि बुद्धिमत्तेचे कौतुक केले. पण प्रश्न असा आहे की, ही घोषणा कितपत सत्य आहे? ती दोन्ही देशांना मान्य आहे का? आणि युद्धविरामाचा हा प्रकार खरोखरच व्यावहारिक आहे का? डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या या घोषणेचा खरा चेहरा आणि त्यामागील वास्तव याचा ऊहापोह करणे गरजेचे आहे.
युद्धविरामाची घोषणा: एकतर्फी की सहमती?
ट्रम्प यांनी जाहीर केलेल्या युद्धविरामाबाबत उपलब्ध माहितीवरून एक गोष्ट स्पष्ट आहे की, या घोषणेला इराण आणि इस्रायल यांच्यातील कोणत्याही ठोस कराराचे समर्थन नाही. मधील माहितीनुसार, ट्रम्प यांनी ‘ट्रुथ सोशल’वर ही घोषणा केली, परंतु इराण किंवा इस्रायलकडून याबाबत कोणतीही अधिकृत पुष्टी मिळालेली नाही. युद्धविराम हा दोन्ही पक्षांच्या संमतीने आणि समान जबाबदारीने होतो, परंतु ट्रम्प यांच्या प्रस्तावात इराणला प्रथम हल्ले थांबवण्याची अट घालण्यात आली आहे, तर इस्रायलला त्यानंतर 12 तासांची मुभा देण्यात आली आहे. हा प्रस्तावच मुळात पक्षपाती वाटतो. युद्धविरामाचा हा प्रकार म्हणजे इस्रायलला अतिरिक्त वेळ देऊन हल्ले करण्याची संधी देण्यासारखा आहे. आंतरराष्ट्रीय कायद्याच्या दृष्टिकोनातून, युद्धविराम हा समान आणि एकाच वेळी लागू होणे अपेक्षित आहे. ट्रम्प यांचा हा प्रस्ताव युद्धविरामापेक्षा एक प्रकारचा दबावतंत्राचा खेळ वाटतो, ज्यामुळे इराणवर अन्यायकारक बंधने लादली जाऊ शकतात.
इराणचा दृष्टिकोन: शांततेची शक्यता किती?
इराणने सुरुवातीपासूनच आपली भूमिका स्पष्ट केली आहे की, जोपर्यंत इस्रायल हल्ले थांबवत नाही, तोपर्यंत कोणत्याही प्रकारच्या चर्चेला तयार नाही. मधील माहितीनुसार, इराणचे सर्वोच्च नेते अयातुल्ला अली खामेनेई यांनी अमेरिकेच्या ‘विनाअट शरणागती’च्या मागणीला स्पष्टपणे नकार दिला आहे. इराणने अमेरिका आणि इस्रायलच्या हल्ल्यांना प्रत्युत्तर देण्याची तयारी दर्शवली आहे आणि त्यांनी कतरमधील अमेरिकी तळावर हल्ले केल्याचेही समोर आले आहे. अशा परिस्थितीत, इराणने ट्रम्प यांच्या युद्धविरामाच्या प्रस्तावाला मान्यता देण्याची शक्यता अत्यंत कमी वाटते. इराणने यापूर्वीच अमेरिकेच्या मध्यस्थीला नकार दिला आहे आणि त्यांचा परमाणु कार्यक्रम सुरू ठेवण्याचा निर्धार व्यक्त केला आहे. ट्रम्प यांची घोषणा ही इराणच्या या भूमिकेला पूर्णपणे नजरअंदाज करते, ज्यामुळे ती एकतर्फी आणि अवास्तव वाटते.
ट्रम्प यांची विश्वासार्हता: बोलणे आणि कृती यातील तफावत
डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या घोषणांचा इतिहास पाहता, त्यांचे शब्द आणि कृती यांच्यात नेहमीच तफावत राहिली आहे. मध्ये नमूद केल्यानुसार, ट्रम्प यांनी निवडणुकीदरम्यान जागतिक युद्धे थांबवण्याचे आश्वासन दिले होते, परंतु इराणवरील हल्ल्यांनी त्यांच्या या आश्वासनावर प्रश्नचिन्ह निर्माण केले आहे. अमेरिकेने इराणच्या फोर्डो, नतांज आणि इस्फहान या परमाणु ठिकाणांवर हल्ले केले, ज्यामुळे मध्य पूर्वेतील तणाव आणखी वाढला आहे. ट्रम्प यांनी या हल्ल्यांना ‘ऐतिहासिक’ आणि ‘यशस्वी’ ठरवले, परंतु त्याचवेळी शांततेची भाषा बोलताना दिसले. ही विरोधाभासी वक्तव्ये त्यांच्या विश्वासार्हतेवर प्रश्न उपस्थित करतात. यापूर्वीही ट्रम्प यांनी इराणला धमक्या दिल्या, परंतु प्रत्यक्ष कृतीत ते इस्रायलला अप्रत्यक्ष समर्थन देताना दिसले, जसे की 300 हेलफायर मिसाइल्सचा पुरवठा.
मध्य पूर्वेतील अमेरिकेच्या हल्ल्यांचा बदला: शांतता की युद्धाची सुरुवात?
इराणने मध्य पूर्वेतील अमेरिकी तळांवर मिसाइल हल्ले केल्याचे समोर आले आहे, विशेषतः कतरमधील तळावर. अमेरिकेच्या दृष्टिकोनातून, हे हल्ले त्यांच्या राष्ट्रीय सुरक्षेला धोका मानले जाऊ शकतात. ट्रम्प यांनी यापूर्वीच इराणला कठोर प्रत्युत्तर देण्याची धमकी दिली आहे. युद्धविरामाची घोषणा करताना ट्रम्प यांनी या हल्ल्यांचा उल्लेख टाळला, ज्यामुळे त्यांच्या शांततेच्या दाव्यांवर संशय निर्माण होतो. अमेरिका इराणच्या हल्ल्यांचा बदला घेण्याची शक्यता नाकारता येत नाही, विशेषतः जेव्हा ट्रम्प यांनी ‘अमेरिका पुन्हा महान बनवणे’ (MAGA) हा नारा दिला आहे आणि त्यांच्या समर्थकांचा दबाव त्यांच्यावर आहे.
माध्यमे आणि जागतिक प्रतिक्रिया: संमिश्र आणि संशयास्पद
ट्रम्प यांच्या युद्धविरामाच्या घोषणेनंतर माध्यमांमध्ये आणि सोशल मीडियावर संमिश्र प्रतिक्रिया उमटल्या आहेत. मधील माहितीनुसार, सोशल मीडियावर ‘वर्ल्ड वॉर III’ हा विषय ट्रेंड करत आहे, ज्यामध्ये काही लोक युद्धविरामाच्या घोषणेला हास्यास्पद ठरवत आहेत, तर काहींना तिसऱ्या महायुद्धाची भीती वाटत आहे. संयुक्त राष्ट्रसंघाचे सरचिटणीस अँटोनियो गुटेरेस यांनी अमेरिकेच्या हल्ल्यांमुळे ‘अराजकतेचे चक्र’ सुरू होण्याची शक्यता व्यक्त केली आहे. सौदी अरब, पाकिस्तान, ओमान आणि इराक यासारख्या मुस्लिमबहुल देशांनी अमेरिकेच्या हल्ल्यांचा निषेध केला आहे, तर भारताने याबाबत मौन बाळगले आहे. भारतातील काँग्रेस नेते सोनिया गांधी यांनी इस्रायलच्या हल्ल्यांचा निषेध केला आहे, परंतु भारत सरकारने कोणतीही ठोस भूमिका घेतलेली नाही.
युद्धविरामाचा हा खेळ: हास्यास्पद की धोकादायक?
ट्रम्प यांची युद्धविरामाची घोषणा ही एकतर्फी आणि अवास्तव आहे, कारण ती इराणच्या भूमिकेला पूर्णपणे नजरअंदाज करते. इराणने यापूर्वीच अमेरिकेच्या धमक्यांना आणि मध्यस्थीला नकार दिला आहे. ट्रम्प यांचा हा प्रस्ताव इस्रायलला फायदा पोहोचवण्याचा प्रयत्न वाटतो, ज्यामुळे मध्य पूर्वेतील तणाव कमी होण्याऐवजी वाढण्याची शक्यता आहे. युद्धविराम हा दोन्ही पक्षांच्या संमतीने आणि समान जबाबदारीने होतो, परंतु ट्रम्प यांनी इराणवर प्रथम पालनाची अट घालून आणि इस्रायलला 12 तासांची मुभा देऊन हा प्रस्ताव हास्यास्पद बनवला आहे. यामुळे ट्रम्प यांची शांततेची भाषा केवळ राजकीय नाटक वाटते, ज्यामागे इस्रायलला पाठिंबा देण्याचा आणि स्वतःची ‘शांतिदूत’ अशी प्रतिमा निर्माण करण्याचा हेतू दिसतो.
डोनाल्ड ट्रम्प यांची युद्धविरामाची घोषणा ही त्यांच्या नेहमीच्या शैलीतील एक राजकीय स्टंट आहे. इराण आणि इस्रायल यांच्यातील युद्धविरामाची शक्यता सध्या तरी दूरची वाटते, कारण इराणने स्पष्टपणे अमेरिकेच्या मध्यस्थीला आणि धमक्यांना नकार दिला आहे. ट्रम्प यांनी शांततेची भाषा बोलताना एकीकडे इस्रायलला अप्रत्यक्ष समर्थन दिले आहे, ज्यामुळे त्यांच्या विश्वासार्हतेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण होते. मध्य पूर्वेतील तणाव कमी होण्याऐवजी वाढण्याची शक्यता आहे, आणि ट्रम्प यांची ही घोषणा केवळ त्यांच्या समर्थकांना प्रभावित करण्यासाठी असल्याचे दिसते. जगाला शांततेची गरज आहे, परंतु ती एकतर्फी घोषणांनी आणि पक्षपाती प्रस्तावांनी मिळणार नाही. ट्रम्प यांनी खरोखरच शांतता हवी असेल, तर त्यांनी इराण आणि इस्रायल यांच्यात समान आणि ठोस चर्चा घडवून आणण्यासाठी प्रयत्न करायला हवेत, न की सोशल मीडियावरून हास्यास्पद घोषणा करायला हव्यात.
- डॉ. रियाज़ देशमुख, एसीपी (रि). छत्रपती संभाजी नगर.
