कुरआन : व्यक्तिमत्त्व विकासाचे उत्कृष्ट ग्रंथ
कुरआन हा इस्लामचा पवित्र धर्मग्रंथ आहे आणि मुस्लिमांसाठी आचरणाचा मार्गदर्शक मानला जातो. कुरआन केवळ धार्मिक पुस्तकच नाही, तर जीवन जगण्याच्या एक शिस्तबद्ध मार्गदर्शन करणारी एक सजीव मार्गदर्शक पुस्तक आहे. व्यक्तिमत्त्व विकासाच्या दृष्टिकोनातून कुरआन कसे उपयुक्त ठरू शकते, हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न करणे महत्त्वाचे आहे.
१. सकारात्मकता आणि आत्मविश्वासाचा विकास
कुरआन माणसाला आत्मविश्वास देण्याचे कार्य करते. कुराणात अनेक ठिकाणी म्हटले आहे की, अल्लाह आपल्यासोबत आहे आणि त्याच्या मार्गदर्शनानुसार काम करणाऱ्यांना तो साथ देतो. सुरह अल-फतहमध्ये म्हटले आहे की, "अल्लाहची मदत नेहमीच विश्वासू माणसांसोबत असते." या विचारांमुळे प्रत्येक माणसात आत्मविश्वास वाढतो, ज्यामुळे त्याला आपल्या जीवनात सकारात्मकतेचा अनुभव येतो. उदाहरणार्थ, सुरह अल-बकरा आयत २८६ मध्ये, "अल्लाह कोणावरही त्याच्या सहनशक्तीपेक्षा अधिक ओझे टाकत नाही" असे म्हटले आहे. हा श्लोक व्यक्तिमत्त्वाला बळकटी देतो आणि आव्हानांना सामोरे जाण्याचे धैर्य देतो.
२. मनःशांती आणि धीर:
कुरआन मानवी जीवनात मनःशांती आणि धीर ठेवण्यास प्रोत्साहन देते. कुरआनाच्या सुरह अल-राद २८ मध्ये म्हटले आहे की, "अल्लाहच्या स्मरणाने मने शांत होतात." जीवनात संघर्ष किंवा संकटांचा सामना करताना मन शांत ठेवण्याची शिकवण कुराण देते. संकटांच्या काळात धीर सोडू नये, हे कुराण स्पष्ट करते. धीर आणि सहनशीलता हे गुण व्यक्तिमत्त्व विकासाचे महत्वाचे घटक आहेत, जे माणसाला परिपक्व बनवतात.
३. जबाबदारीची भावना आणि प्रामाणिकता :
कुरआनात जबाबदारी आणि प्रामाणिकतेवर खूप भर देण्यात आला आहे. सुरह अल-हशर १८ मध्ये म्हटले आहे की, "प्रत्येक व्यक्तीने स्वतःच्या कर्मांचा हिशोब ठेवावा." ही शिकवण माणसाला जबाबदारी घेण्यास प्रोत्साहन देते. प्रामाणिकता हा व्यक्तिमत्त्वाचा महत्त्वाचा घटक आहे आणि कुरआन त्याचे उत्कृष्ट उदाहरण देते. कुरआनाच्या शिकवणीनुसार, प्रामाणिकतेने काम करणारी व्यक्ती न केवळ स्वतःला आदर्श बनवते, तर समाजालाही त्याचा फायदा होतो.
४. दयाळूपणा आणि सहानुभूती:
कुरआनात माणसाच्या मनात दयाळूपणा आणि सहानुभूती असावी, असा सल्ला दिला आहे. सुरह अल-इम्रान आयत १५९ मध्ये म्हटले आहे की, "अल्लाह आपल्या दयाळूपणाने तुम्हाला लोकांसोबत सौम्यतेने वागण्याचा आदेश देतो." दुसऱ्यांच्या दु:खात सहभागी होणे, दुसऱ्यांचे दु:ख समजून घेणे हे माणसाच्या व्यक्तिमत्त्वाचा सकारात्मक भाग आहे. कुरआनातील या शिकवणीमुळे सहानुभूतीपूर्ण वागणूक आणि दुसऱ्यांसाठी मदतीचा हात पुढे करण्याची भावना जागृत होते.
५. संयम आणि क्रोध नियंत्रण:
कुरआन संयम आणि क्रोधावर नियंत्रण ठेवण्याचे महत्त्व अधोरेखित करते. सुरह अश-शूरा आयत ४३ मध्ये म्हटले आहे की, "संयम राखणे हे श्रेष्ठ आहे." क्रोधावर नियंत्रण ठेवल्याने माणूस शांत राहतो आणि त्याची निर्णयक्षमता वाढते. कुराणातील या शिकवणीमुळे व्यक्ती संयमी बनते, जी व्यक्तिमत्त्वाच्या विकासासाठी महत्त्वाची आहे.
६. माफ करण्याची भावना:
माफ करण्याचे महत्त्व कुरआनात विस्ताराने सांगितले आहे. सुरह अल-हिजर आयत ८५ मध्ये म्हटले आहे की, "तुम्ही माफ करा आणि उत्तम मार्गाने पुढे जा." माफ करण्याची भावना माणसाला उन्नत बनवते. जीवनात दुसऱ्यांचे दोष माफ करणे, त्यांच्यावर प्रेम ठेवणे हे एक विशेष गुण आहे, जो व्यक्तिमत्त्व विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावतो.
७. ज्ञान आणि शिकण्याची प्रवृत्ती:
कुरआनात सतत शिकण्याची भावना प्रोत्साहित केली आहे. पहिला श्लोक "इकरा" म्हणजेच "वाचा" होता. या आदेशाने स्पष्ट केले आहे की, ज्ञान मिळवणे हे अत्यावश्यक आहे. शिक्षणातूनच माणसात नवीन कौशल्ये विकसित होतात, त्याची विचारशक्ती वाढते आणि तो अधिक जबाबदार बनतो. यामुळे व्यक्तिमत्त्वाचा सर्वांगीण विकास होतो.
८. परिश्रम आणि प्रयत्न:
कुरआनात परिश्रमाचे महत्त्व सांगितले आहे. सुरह अल-नज्म आयत ३९ मध्ये म्हटले आहे की, "माणसाला त्याच्या प्रयत्नांनुसारच मिळते." हा श्लोक आपल्याला प्रोत्साहित करतो की, मेहनत करणे अत्यावश्यक आहे. कोणतीही गोष्ट मिळवण्यासाठी प्रयत्नांची गरज असते, आणि यामुळे व्यक्तीमध्ये चिकाटी आणि मेहनतीची भावना निर्माण होते, जी व्यक्तिमत्त्व विकासाचा एक अत्यावश्यक भाग आहे.
९. नम्रता आणि शिस्तबद्धता:
कुरआन नम्रतेवर विशेष भर देते. नम्रता हे व्यक्तिमत्त्वाचे सौंदर्य आहे, आणि हे माणसाला इतरांच्या प्रेमास पात्र ठरवते. सुरह अल-फुरकान ६३ मध्ये नम्रतेचे महत्त्व सांगितले आहे. शिस्तबद्ध जीवन हे यशस्वी व्यक्तिमत्त्वाचे लक्षण आहे, जे कुरआनाच्या शिकवणीतून शिकवले जाते. नम्रतेने वागणे आणि योग्य रीतीने आचरण ठेवणे, हे शिस्तबद्धतेचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.
कुरआन एक व्यक्तिमत्त्व विकासाचे उत्कृष्ट पुस्तक आहे, कारण ते आपल्याला जीवन जगण्यासाठी आवश्यक असलेल्या विविध गुणांची शिकवण देते. सकारात्मकता, आत्मविश्वास, मनःशांती, जबाबदारीची भावना, दयाळूपणा, संयम, माफ करण्याची भावना, शिक्षण, परिश्रम आणि नम्रता या सर्व गुणांचा विकास होतो. कुरआनातील शिकवणी आपल्या जीवनात आत्मसात केल्यास, आपले व्यक्तिमत्त्व प्रगल्भ, शिस्तबद्ध आणि प्रभावी बनते. त्यामुळे कुराण केवळ धार्मिक ग्रंथ नसून, जीवनासाठी एक प्रेरणादायी आणि मार्गदर्शक पुस्तक आहे.
-डॉ. रियाज़ देशमुख, सहाय्यक पोलीस आयुक्त (सेनि), औरंगाबाद.
