प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) यांनी जगाला काय योगदान दिले?
प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.)यांनी मानवी इतिहासातील एकमेव समग्र क्रांती घडविली. जगाला एक नवीन विचार, दिशा आणि उद्देश प्रदान केला. या क्रांतीने सामाजिक, शैक्षणिक, आध्यात्मिक आणि राजकीय क्षेत्रात आमूलाग्र परिवर्तन घडवून एक नवीन विश्व निर्माण केले. एक नवजिवन, एक नवसंस्कृती आणि एक नवीन सभ्यता उदयास आली. त्यांनी व्यक्तींच्या आचार विचारांचे नखशिखांत कायापालट घडवून आणले. क्रूर, अत्याचारी, असभ्येतत आकंठ बुडालेला आणि नैतिकदृष्ट्या खोल गर्तेत पडलेला जन समूह नैतिकतेचा, सभ्यतेचा आणि ज्ञानाचा दीपस्तंभ झाला. प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) यांनी मानवाच्या आंतरिक आणि बाहय विश्वात क्रांती घडवून आणली आणि एक नव-मानव आणि आदर्श समाज निर्माण करून दाखविला. प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) इतिहासातील एकमेव व्यक्ती आहे. ज्या व्यक्तीने ऐहिक आणि आध्यात्मिक दोन्ही पातळीवर अभूतपूर्व आणि दैदीप्यमान यश प्राप्त केले व जगाला शाश्वत सफलतेचा मार्ग दाखविला.
अरबच्या निर्जन वाळवंटातून निघून या पुरोगामी आणि आधुनिक जिवनव्यवस्थेने मोरोक्कोपासून भारतापर्यंत फक्त आफ्रिका, आशिया आणि युरोप खंडालाच प्रभावित केले नाही तर पाहता पाहता संपूर्ण जगाला आपल्या कवेत घेतले. प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) यांचा हा प्रभाव तत्कालीन नव्हता. गेल्या दीड हजार वर्षांत यात सातत्याने वाढ होत आहे आणि आज इस्लाम सर्वात वेगाने प्रसार होणारी जिवनव्यवस्था आहे. जगातील प्रत्येक चार व्यक्तीत एक या विचारधारेचा अनुयायी आहे. नि:संदेह प्रेषित मुहम्मद जगातील सर्वकालीन प्रभावी व्यक्ती आहे.
सत्ता, संपत्ती, सेना इत्यादी कोणतीच संसाधने जवळ नसताना अवघ्या तेवीस वर्षांच्या संघर्षमय जिवनात प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) यांनी मानवतेवर जो असीम प्रभाव टाकला तो भारावून टाकणारा आहे. अनाथावस्था अतिशय लाचार व असहाय्य स्थितीचे दुसरे नाव आहे. त्यांच्या जिवनाची सुरुवात एका अनाथ बालकाच्या रूपाने होते. नंतर आम्ही त्यांना एका यातनाग्रस्त देश त्याग केलेल्या व्यक्तीच्या स्वरूपात पाहतो आणि शेवटी तेच एक राष्ट्राचे ऐहिक व आध्यात्मिक नेते होतात. त्यांना या मार्गात ज्या कसोट्या व प्रलोभने, अडचणी व बदल, अंध:कार व उजेड, भय व प्रतिष्ठा, परिस्थितीच्या चढ उतारातून जावे लागले त्या सर्वात ते अभूतपूर्व सफल राहिले. अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीतही प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.)यांनी आपल्या तत्त्वाशी कधीच कोणतीही तडजोड केली नाही.
राजसत्ता या जगातील भौतिक सामर्थ्याची पराकाष्टा असते. प्रेषितांनी सामर्थ्याचे सर्वोच्च स्थान प्राप्त करून देखील एक आदर्श व्यक्तिमत्त्व प्रस्तुत करून जगाचा निरोप घेतला.जिवनाच्या प्रत्येक क्षेत्रात त्यांनी आदर्श नायकाची भूमिका पार पाडली. प्रेषित मुहम्मद अनेक रूपात आपल्यापुढे येतात. एक राष्ट्राध्यक्ष, शासक, अजेय सेनापती, न्यायनिष्ठ न्यायधीश, थोर तत्त्वज्ञानी, आदर्श राजनीतिज्ञ, महान उपदेशक, प्रामाणिक व्यापारी, समाजसुधारक, आध्यात्मिक गुरू, उत्तम वक्ते, जिगरबाज योद्धे, अनाथाचे पोषणकर्ते, गुलामांचे रक्षक, स्त्रिजातीचे उद्धारक, एक आदर्श पती, दयाळू पिता, संत तसेच सर्वांगदृष्टया एक आदर्श व्यक्तिमत्व. प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) यांनी जिवनातील प्रत्येक भूमिका अशाप्रकारे उत्कृष्टपणे वठविली की जगाच्या अंतापर्यंत संपूर्ण मानवजातीसाठी ती प्रमाण ठरावी.
त्यांचे कर्तुत्व जिवनाच्या एखाद्या विशिष्ट क्षेत्राशीच संबंधीत नसून संपूर्ण जिवनावर व्यापलेले आहे. म्हणूनच कुरआन सांगतो ‘निःसंदेह! प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) यांचे जिवन तुमच्यासाठी उत्कृष्ट नमुना आहे.’ प्रेषितांनी आणलेल्या जिवनव्यवस्थेचे सर्वात प्रथम वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांनी मानवसमाजाला सर्व प्रकारच्या गुलामगिरीतून मुक्त करून त्यांना वास्तविक स्वातंत्र्य प्रदान केले. माणूस स्वतंत्र जन्मला आणि स्वातंत्र्य माणसाचा जन्मसिद्ध हक्क आहे. दीड हजार वर्षांपूर्वी अरबमधून गुलामगिरीचे पूर्णपणे उच्चाटन केले आणि गुलामगिरी मुक्त स्वतंत्र समाज स्थापित केला. आजच्या तथाकथित प्रगतिशील अमेरिकासारख्या देशालाही एकविसाव्या शतकात साध्य करता आले नाही. आज देखील तेथील कृष्णवर्णीय नागरिकांना समाजात दुय्यम दर्जा दिला जातो. प्रेषितांनी मानवाला भौतिक गुलामगिरीतून बाहेर काढलेच नाही तर वैचारिक गुलामगिरीतून देखील मुक्त केले. मानवाला वैचारिक गुलामगिरीतून मुक्त करणे हे जगातील सर्वातमोठे अव्हान आहे.
गुलामांना प्रेषितांनी माणूस बनविले. या हीन, दीन, माणूसपण नाकारलेल्या सामान्य गुलामांना प्रतिष्ठा बहाल केली. ते ही आपल्यासारखेच मानव आहेत, ही भावना निर्माण केली. गुलामांना मुक्त केले आणि त्यांच्या विकासाचे मार्ग मोकळे केले. म्हणूनच गुलाम राजे बनले. मानवी इतिहासात गुलाम राजे बनले हे केवळ प्रेषितांमुळे शक्य झाले. आपल्या देशाचा इतिहास पाहिला तर दिल्लीच्या तख्तावर सुलतान म्हणून आलेला कुतुबुद्दिन ऐबक, शमसुद्दिन अल्तमश, गियासुद्दिन बलबन अशे जवळपास नऊ सुलतान पूर्वाश्रमीचे गुलाम होते.
विषमता हा कोणत्याही समाजाला लागलेला दुर्धर व दुर्दम्य आजार आहे. ज्या समाजात विषमता नांदते तो समाज कधीही प्रगती करू शकत नाही. त्या समाजात कधीही शांती नांदू शकत नाही. उलट असा समाज अंतर्गत यादवी आणि कलहामुळे नष्ट होण्याचीच जास्त शक्यता असते. प्रेषितांनी सर्व विषमता आणि असमानतेचा कडाडून विरोध केला आणि विश्वबंधुत्वाचा आणि समानतेचा अद्वितीय सिद्धान्त मानवतेला दिला. तसे पाहता जगातील सर्व ईश्वरी धर्मांने आणि समाजसुधारकांनी या सिद्धान्ताचा प्रचार केला, परंतु प्रेषितांनी या सिद्धान्ताला मूर्त रूपात अत्यंत यशस्वीपणे साकार केले.
प्रेषितांच्या आवाहनामध्ये सर्वप्रथम एक गोष्ट निदर्शनास येते ती ही की, वर्ण, वंश, भाषा, प्रदेश वगैरे सर्व प्रकारच्या भेदभावांना मूठमाती देऊन ते प्रत्येक मानवाला एक मानवाच्या रूपात संबोधित करतात आणि अखिल मानवजातीसाठी कल्याणकारी सिद्धान्त प्रस्तुत करतात. त्यांचे कार्य उभ्या मानवजातीच्या हितासाठी होते. प्रेषितांनी लोकशाही शासनप्रणालीला त्याच्या सर्वोकृष्ट रूपात स्थापन केली. राजसत्ता राजे, महाराजे आणि प्रस्थापितांच्या वंशवादाच्या परंपरेतून मुक्त करून कर्तृत्व आणि योग्यतेवर आधारित माणसाकडे सुपूर्द केली. कायद्याचे राज्य निर्माण केले. न्यायव्यवस्थेला राज दरबारातून मुक्त करून स्वतंत्र केले. राष्ट्राच्या सर्वोच्च शासकाला देखील सामान्य माणसाप्रमाणे न्यायाधीशासमोर हजर व्हावे लागले. स्वतंत्र, समता, बंधुता आणि न्यायावर आधारित नवीन राज्यघटना अमलात आणली. जनतेला खर्‍या अर्थाने राजा बनविले. प्रजासत्ताकाची खरी संकल्पना साकार करून दाखविली.
जनतेला माहितीचा अधिकार दिला. जो अधिकार मिळविण्यासाठी आम्हाला एकविसाव्या शतकाची वाट
पाहावी लागली तो माहितीचा अधिकार इस्लामने पंधराशे वर्षांपूर्वीच दिला. जनतेला आपल्या नालायक शासकाला परत बोलविण्याचा अधिकार दिला. (ठळसहीं ढे ठशलरश्रश्र) जो अधिकार आज देखील आमच्यासाठी स्वप्नवत आहे. राज्यकर्ता जनतेचा मालक नसून तो जनतेचा सेवक असल्याची नवीन संकल्पना जगासमोर आणली. डर्शीींरपीं ङशरवशीीहळि (सेवक नेतृत्व) चा फक्त सिद्धान्तच मांडला नाही तर प्रेषितांनी आणि त्यानंतरच्या खलिफाने प्रत्यक्षात तो कृतीतून सिद्ध करून दाखविला.
प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) स्त्री जातीचे उद्धारक होते. शेकडो वर्षांपासून पिढीत, शोषित आणि शुद्र समजल्या जाणार्‍या स्त्रीला प्रेषितांनी सन्मान, प्रतिष्ठा आणि स्वातंत्र्य प्रदान केले. तिला दीड हजार वर्षांपूर्वीच शिक्षणाचा, अध्यापनाचा तसेच उपासनेचे सर्व अधिकार प्रदान करण्यात आले. इस्लामने तिचे स्वतंत्र अस्तित्व
अबाधित ठेवले. प्रेषितावर सर्वप्रथम श्रद्धा आणणारी ही स्त्रीच होती. तसेच इस्लामखातीर सर्वात प्रथम आपल्या प्राणाचे बलिदान देणारी देखील एक स्त्रीच होती. भावी पिढीच्या जडणघडणाची महत्त्वपूर्ण जबाबदारी तिच्यावर टाकून इस्लामने स्त्रीला आदर्श समाज निर्माणाची महत्त्वपूर्ण जबाबदारी दिली. स्त्रीला पतीच्या निवडीची, ‘खुलअ’ अर्थात घटस्फोट घेण्याचे, पुनर्विवावाहाचे अधिकार प्रदान केले, स्त्रीला वारसा हक्क प्रदान केला. तसेच तिला उद्योग, व्यवसाय करण्याचे अधिकार प्रदान करण्यात आले. प्रेषितांनी शोषण मुक्त समाज निर्माण करून दाखविला.
अधिकृत सामाजिक मान्यतेशिवाय शारीरिक संबंध निषिद्ध करण्यात आले. अशाप्रकारे समाज व्याभिचारमुक्त करण्यात आला. स्त्री ही भोगवस्तू नाही, अशी इस्लामने ठाम भूमिका घेतली. अशा रीतीने स्त्री जातीला प्रतिष्ठा आणि सन्मानाने जगण्याचा अधिकार मिळाला. संपूर्ण मानवी इतिहासात स्त्रीमुक्तीसाठी प्रेषितांच्या योगदानाला कोणतीच तोड नाही. महान कवयित्री सरोजिनी नायडू म्हणतात, ‘इस्लाम हा पहिला धर्म होता ज्याने लोकतंत्राची शिकवण दिली आणि त्याला व्यावहारिक रूप दिले. उदाहरणार्थ, जेव्हा मशिदीच्या मिणारावरून अज़ान दिली जाते आणि उपासना करणारे मशिदीमध्ये एकत्र होतात तेव्हा इस्लामचे लोकतंत्र दिवसातून पाचवेळा साकार होते. जेव्हा राजा आणि रंक खांद्याला खांदा लावून उभे राहतात.
’प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) यांनी न्यायाचे राज्य स्थापित केले. सर्वांना समान न्याय मग तो राजा असो की रंक. प्रेषितांनी न्यायव्यवस्था स्वतंत्र केली आणि संपूर्ण न्यायपालिका उभी केली. आजची न्यायपालिका ही प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) यांनी स्थापित केलेल्या न्यायपालिकेशी प्रेरित आहे.
प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) यांनी अथेन्स, रोम, इराण किंवा चीनच्या विद्यापीठातून धडा घेतला नव्हता. ते
स्वत: निरक्षर होते, परंतु त्यांनी संपूर्ण मानवजातीला महानतेच्या सिद्धान्ताची ओळख करून दिली. त्यांनी खर्‍या अर्थाने मानवतेला जिवनशास्त्राची ओळख करून दिली.
प्रेषितांची क्रांती ही बोैद्धिक क्रांती होती. म्हणूनच कुरआनच्या अवतरणाची सुरुवात ज्ञानाच्या महत्तेने
झाली. तद्नंतर प्रेषितांनी ज्ञान, विज्ञान क्षेत्रात क्रांती घडवून आणली आणि संपूर्ण जगाला प्रज्वलित केले. प्रेषितांनी मानवाला शास्त्रीय द़ृष्टिकोन दिला. विज्ञानाची ओळख करून दिली. संशोधन वृत्तीला प्रोत्साहित केले. ज्ञान मिळविण्यासाठी चीनला जावे लागले तरी ज्ञानार्जन करा, असे फर्मविले. विवेकाला मानवाची सर्वात मोठी संपत्ती संबोधिले.
अरबमध्ये बोटावर मोजता येतील एवढे साक्षर लोक होते, परंतु प्रेषितांनी आपल्या 23 वर्षांच्या काळात संपूर्ण अरब जगताला फक्त सुशिक्षितच केले नाही तर अशा पद्धतीने सुसंस्कृत केले की ते ज्ञान विज्ञान क्षेत्रात संपूर्ण जगासाठी दीपस्तंभ ठरले. युरोपच्या उदयाच्या पाचशे वर्षे अगोदर मुस्लिमांनी ज्ञान, विज्ञान आणि संशोधनाच्या क्षेत्रात दैदीप्यमान कामगिरी करून नवविश्व निर्माण केले. आधुनिक विज्ञानाचे प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) हे प्रणेते आहेत. प्रेषितांनी आणलेल्या जिवनव्यवस्थेने जगाला अपराध निर्मूलनाचे रहस्य सांगितले. अपराधाची मूळ कारणे विषद करून त्याच्या निवारणाचा मार्ग दाखविला. आज देखील जगात जेथे जेथे इस्लामी घटना कार्यरत आहे तेथे अपराधाचे प्रमाण तुलनेत नगण्य आहे. यावरून असे सिद्ध होते की इस्लामी राज्यघटनेचे वैशिष्ट्य आहे की ही राज्यघटना त्रिकालाबाधित व्यवहार्य आहे.
प्रेषितांनी लोकांच्या मनात ईश्वराचे भय निर्माण केले. तो सदा सर्वदा आपल्याला पाहत आहे आणि
अंतिम न्यायानिवाड्याच्या दिवशी तोच आपल्या कर्माचा योग्य मोबदला देईल. ईश्वराचे भयाने लोकांना
अपराधापासून परावृत्त केले. पाप घडल्यास लोक स्वत: शिक्षा मागायला प्रेषितांकडे येऊ लागले. प्रेषितांनी
गुन्हेगारीमुक्त समाज निर्माण करून दाखविला.
अरब हे घोर व्यसनी आणि दारूचे चाहते होते. ज्याच्या घरात सर्वात जुनी दारू तो धनवान समजला
जाई. अशा व्यसनामध्ये लिप्त समाजाला प्रेषितांनी पूर्णपणे नशामुक्त करून दाखविले. टप्प्याटप्प्यात त्यांचे प्रबोधन केले आणि कालांतराने जेव्हा दारू हराम करण्यात आली त्यावेळेस मदिनाच्या गल्ली-बोळात दारूचे पाट वाहत होते. लोकांनी आपल्याजवळील दारू वाहून टाकली, जो त्यावेळेस दारू पीत होता त्याने उलटी करून प्यायलेली दारू बाहेर काढली. अशा पद्धतीने पूर्ण समाज नशामुक्त समाज झाला. ज्याचे इतिहासात दुसरे उदाहरण सापडणार
नाही.
प्रेषितांनी लोकांना सर्व अवडंबरातून मुक्त करून वैज्ञानिक दृष्टिकोन प्रदान केला. समाजाला कर्मकांड,
अंधश्रद्धा, जादू टोणा, भूतप्रेत इत्यादीपासून पूर्णपणे मुक्त केले. तसेच धर्मपंडितांच्या पाखंडातून समाजाची सुटका केली. लोकांना वस्तुनिष्ठ आणि तार्किक वैचारिक बैठक दिली.
प्रेषितांनी कोणत्याही सैनिक अ‍ॅकडमीमध्ये प्रशिक्षण घेतले नव्हते. तरी देखील अत्यंत प्रतिकूल
परिस्थितीत झालेल्या युद्धात ते अजेय राहिले. प्रेषितांना काळात एकूण 82 मोहिमेवर लढावे लागले. पैकी 34
युद्धात त्यांनी प्रत्यक्ष सहभाग घेतला आणि शत्रू त्यांना कोणत्याही युद्धात पराजित करू शकले नाही. प्रेषित मुहम्मद एक अजेय योद्धा होते.
प्रेषित सल्ल. यांच्या युद्धनीतीचा अभ्यास केल्यास डोळयाचे पारणे फिटतात. महान सिद्धान्तवादी क्वचितच महान नेता होतो. या भूतलावर एखादा व्यक्ती सिद्धान्तवादीही असावा, योद्धा ही असावा आणि नेताही असावा, हे अशक्यप्राय आहे, परंतु इतिहासाने प्रेषितांच्यारूपाने या अतिदुर्लभ विशेषताच्या संयोगाला मूर्त स्वरूपात पाहिले आहे.
प्रेषितांनी कुरआनच्या मार्गदर्शनात एक संपूर्ण जिवन व्यवस्था निर्माण केली. सत्य, शांती, समता, न्याय आणि स्वातंत्र्य हे या मूल्यांवर आधारित आदर्श समाज निर्माण करून दाखविला. नैतिकता, सदाचार आणि ईशभय हा व्यवस्थेचा पाया आहे. या व्यवस्थेने समाजाला पूर्णपणे शोषणमुक्त केले. मानवी इतिहासात सर्वप्रथम मानवाधिकाराला घटनात्मक रूप दिले गेले. सर्वांना समान न्याय व समान संधी दिली. कोणताही भेदभाव न बाळगता फक्त मानवतेच्या आधारावर न्याय निर्धारित करण्यात आला. राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय परस्परसंबंध अधोरेखित करण्यात आले. याच तत्त्वाच्या प्रेरणेने आज मानवाधिकार आणि संयुक्त राष्ट्र संघटन युनायटेड नेशन काम करत आहे.
प्रेषित ज्याप्रकारे एक राष्ट्राध्यक्ष होते तसे धर्मप्रमुखही होते, परंतु धर्मप्रमुखांच्या सर्व अवडंबरापासून मुक्त असे राष्ट्राध्यक्ष होते. ज्यांच्या जवळ कोणताही शाही थाटमाट, मागेपुढे अंगरक्षक किंवा राजमहाल नव्हते. त्यांना आपल्या सामर्थ्याच्या प्रदर्शनाची कधीच गरज भासली नाही. त्यांच्या वैयक्तिक जिवनात जो साधेपण होता तोच त्यांच्या सार्वजनिक जिवनातही होता.
प्रेषितांनी इतिहासातील एकमेव रक्तहीन क्रांती घडविली. ज्यात उभयपक्षाकडून फक्त 1018 लोकांचा
बळी गेला. मक्कावर विजय प्राप्त झाल्यानंतर जवळपास 30 लाख चौरस किलोमीटर भूभाग त्यांच्या
आधिपत्याखाली होता.
मुहम्मद (सल्ल.) यांच्या क्रांतीची सर्वात मोठी विशेषता म्हणजे ही क्रांती तत्कालीन नव्हती. प्रेषित
मुहम्मद यांनी जे तत्त्व आणि सिद्धान्त दिले, जेंव्हा जेंव्हा जगात याची अंमलबजावणी होईल पुन्हा तीच क्रांती, तो निकोप समाज ते नि:स्वार्थ आणि परिपुर्ण व्यक्तिमत्त्व निर्माण होईल. मुहम्मद (सल्ल.) यांनी कुरआनच्या तत्त्वज्ञानाच्या प्रकाशात या क्रांतीचे आदर्श उदाहरण प्रस्तुत केले. सर्वात मागासलेल्या आणि क्रूर, अत्याचारी समाजात आपल्या तत्त्वज्ञानाने आणि आदर्शाने एक नवराष्ट्र, एक नवसमाज आणि एक नवसभ्यता स्थापन करून दाखविली ज्याचे मानवी इतिहासात दूसरे कोणतेच उदाहरण नाही. फ्रेंच राज्यक्रांतीनेही या मूळ सिद्धांताचा शेकडो वर्षानंतर उद्घोष केला याचे श्रेय सुद्धा प्रेषितांना द्यावे लागेल.
प्रेषितांचे जिवन आख्यायिका नाही. जेवढ्या सूक्ष्मपणे प्रेषितांच्या संपूर्ण जिवनाचा अभ्यास करण्यात आला, तेवढा मानवी इतिहासात कोणाचाही झाला नाही. प्रेषितांच्या वक्तव्य आणि आचरणाची सत्यता पडताळण्यासाठी ज्या लोकांच्या माध्यमातून ही माहिती मिळाली त्याच्या विश्वसार्हता पडताळण्यासाठी त्यांचा
संपूर्ण जिवनाचा अभ्यास करण्यात आला. अशाप्रकारे जवळपास पाच लाख लोकांची पडताळणी करून प्रेषितांचे चरित्र अधोरेखित करण्यात आले.
प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) संपूर्ण मानवजातीसाठी आदर्श जिवनाचे दिपस्तंभ आहे. याच्या प्रकाशात प्रत्येक माणूस आपले जिवन प्रज्वलीत आणि सफल करू शकतो. कुरआनचे उद्घोषणा आहे की, ‘निश्चितच प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) तुम्हा सर्वांसाठी उत्कृष्ट नमुना आहे.’
(लेखक :आर्किटेक्ट अर्शद शेख)
